Τρεις χώρες, δύο λίμνες, ένα μέλλον

Ζευγαράκι αργυροπελεκάνων στα λημέρια τους

Αυστραλία: 26 Oct 2012

Της ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ

 «Εδώ η Ελλάδα είναι όμορφη ακόμα». Αξέχαστος τούτος ο λόγος που εκστόμισε ο μεγάλος Θανάσης Βέγγος, στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Όλα είναι δρόμος». Για τον Έβρο, ένα ποτάμι που η φύση προίκισε με περίσσια ομορφιά, μιλούσε ο Θανάσης. Είναι η ομορφιά που κρύβει κάθε υγρότοπος, αυτή του Έβρου. Γοργόφτερη και γαλήνια την ίδια στιγμή. Άδεντρη και ολάνθιστη. Υγρή και ξελογιάστρα. Αισθησιακά μυστήρια.
Τέτοια είναι και η ομορφιά των Πρεσπών, ενός άλλου υγρότοπου της Βόρειας Ελλάδας. Και αυτήν την ομορφιά προσπαθεί επί 20 χρόνια τώρα να αναζωογονήσει και να διατηρήσει, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ).
Το έργο της Εταιρίας, ταξίδεψε σε κάθε γωνιά του πλανήτη και φέτος έφτασε και μέχρι την Αυστραλία.
«Πρώτη φορά θέσαμε υποψηφιότητα για το βραβείο Τhiess International Riverprize» είπε στο «Νέο Κόσμο» η κ. Ειρήνη Κουτσερή, υπεύθυνη του Τομέα Έρευνας και Προστασίας της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, που ήρθε στη Μελβούρνη, τόσο για την τελετή απονομής όσο και για να λάβει μέρος σε ένα παγκόσμιο συνέδριο για την προστασία της βιοποικιλότητας σε διαφορετικούς υγρότοπους του πλανήτη μας.
«Μπορεί να μην κερδίσαμε, αλλά και μόνο το γεγονός ότι καταφέραμε να φτάσουμε στους φιναλίστ, να συμμετάσχουμε στο συνέδριο, να μάθουμε από τη δουλειά άλλων οργανισμών και να μοιραστούμε τη δική μας γνώση, είναι μεγάλη επιτυχία» θα μου πει.
Και η κ. Κουτσερή νοιώθει περήφανη και έχει κάθε λόγο να νοιώθει έτσι. Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός που εκπροσωπεί αξίζει πολλά εύσημα. Γιατί ήταν η Εταιρία που έθεσε τα θεμέλια για να ζωντανέψουν και πάλι οι δύο λίμνες και το έκανε με έναν πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα τρόπο. Ανασύροντας τον παραδοσιακό τρόπο διαχείρισης των Πρεσπών από τη μνήμη των κατοίκων της περιοχής, καλλιεργώντας τον στη συλλογική τους συνείδηση και, στη συνέχεια, παντρεύοντάς τον με την επιστημονική γνώση.
Και όλοι πολέμησαν στο πλευρό της Εταιρίας για να ζωντανέψουν πάλι τον παράδεισο. Και αυτά που κατάφερε με βήμα αργό αλλά σταθερό αυτή η οργάνωση, χωρίς να έχει τον κρατικό κορβανά να την ταΐζει άπληστα εύκολο χρήμα, αποτελούν σήμερα με δεδομένη την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, σημαντικό παράδειγμα προς μίμηση.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ
Ο δρόμος ήταν ανηφορικός για την ομάδα των επιστημόνων που ανέλαβε να κάνει την αρχή. Η όλη προσπάθεια ξεκίνησε από την ανάπλαση των υγρών λιβαδιών. Η Εταιρία κατάφερε να πείσει τους κατοίκους ότι η φύση είναι σύμμαχος του ανθρώπου αν αυτός την σέβεται. Η σχέση ανθρώπου-φύσης είναι αμφίδρομη και πολύτιμη για όλους.
 «Όταν ξεκινήσαμε το 1991, η Πρέσπα ήταν μία πολύ απομονωμένη περιοχή, η οποία, είχε, μεν, ένα αρδευτικό σύστημα, είχε χωράφια και δούλευε ο κόσμος, αλλά ήταν ένα μέρος με το οποίο ο κόσμος ήταν δεμένος» λέει η κ. Κουτσερή.
 «Προσπαθήσαμε αρχικά να επαναφέρουμε κάποιες πρακτικές οι οποίες στο παρελθόν βελτίωναν την κατάσταση του υγροτόπου και είχαν πλέον εγκαταλειφθεί, όπως ήταν η διαχείριση του καλαμιώνα. Η μικρή Πρέσπα έχει γύρω-γύρω καλαμιώνα. Υπάρχει μία ζώνη μεταξύ του καλαμιώνα και των χωραφιών, που λέγονται υγρά λιβάδια. Αυτά είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Για να ξαναγεννηθούν χρειαζόταν διαχείριση, δηλαδή να υπάρχει βόσκηση και να κόβονται τα καλάμια τακτικά το καλοκαίρι. Γιατί αυτό καθαρίζει ουσιαστικά τις περιοχές από το καλάμι, και όταν ανεβαίνει η στάθμη των νερών την άνοιξη αυτά τα λιβάδια πλημμυρίζουν και γίνονται φανταστικοί τόποι για την αναπαραγωγή των ψαριών, την ανατροφή των πουλιών, για αμφίβια και ασπόνδυλα, ενώ παράλληλα είναι και πολύ καλά βοσκοτόπια. Δηλαδή, έχουν καλής ποιότητας χόρτο για τα κοπάδια. Είχαν χαθεί τα υγρά λιβάδια γιατί είχε ξεκινήσει η μονοκαλλιέργεια του φασολιού. Παράλληλα, υπήρχε πρόβλημα και στην διαχείριση του νερού αφού αυτή δεν ήταν συστηματική».
Και τα προβλήματα ήταν πολλά. Είχε ήδη αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τις Πρέσπες, έστω και αν από το 1974 είχαν ανακηρυχτεί εθνικός δρυμός.
Η άγρια χλωρίδα και πανίδα της περιοχής διαμαρτυρόταν με το δικό της τρόπο. Είδη πουλιών και ψαριών εξαφανίζονταν από τον παράδεισο που εξαφανιζόταν και αυτός με τη σειρά του μέρα με τη μέρα.
«Αυτό που κάναμε εμείς στην ουσία ήταν να μαζέψουμε βασικά στοιχεία για τη στάθμη του νερού, για τα υδρόβια πουλιά και για τη βλάστηση, ούτως ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα με βάση το οποίο θα μπορούσε να γίνεται η διαχείριση πιο συστηματικά ώστε να ωφεληθούν όλοι οι τομείς, από τον αγροτικό και αλιευτικό έως αυτόν της βιοποικιλότητας» αναφέρει η ίδια, προσθέτοντας ότι χρειάστηκε μία δεκαετία για να καταλάβουν οι κάτοικοι πόσο σημαντικό ήταν αυτό το σύστημα.
Η χρυσή ευκαιρία ήρθε το 2002 μέσα από ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα. Και τα χρήματα έπιασαν τόπο. «Μας βοήθησαν να διαχειριστούμε μεγάλες εκτάσεις και να δημιουργήσουμε νέα υγρά λιβάδια τα οποία είχαν χαθεί κατά 80% από το 1960. Παράλληλα, μπορέσαμε με αυτό το πρόγραμμα να ανακατασκευάσουμε ένα φράγμα, ένα θυρόφραγμα στην ουσία, το οποίο ελέγχει το νερό της Μικρής Πρέσπας που χύνεται προς τη Μεγάλη. Αυτό ήταν σημαντικό για το πότισμα των χωραφιών γιατί από εκεί έπαιρνε νερό το αντλιοστάσιο και έπρεπε το νερό να διατηρηθεί σε κάποια επίπεδα. Το προηγούμενο θυρόφραγμα δεν ήταν κατάλληλο. Σε μεγάλες πλημμύρες δεν μπορούσε να κρατήσει το νερό αρκετά γρήγορα και καταστρεφόταν ο δρόμος, πλημμύριζαν χωράφια ανθρώπων που ήταν δίπλα στην παραλίμνια ζώνη και, γενικά, έβλαπτε αντί να ωφελεί. Μ’ αυτό το πρόγραμμα μπήκαμε πλέον σε μία νέα περίοδο. Καθόμαστε μία φορά το χρόνο στο τραπέζι και συζητάμε για το πώς θα διαχειριστούμε κάθε έτος τη στάθμη και τον υγρότοπο και τώρα πια έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που οι κάτοικοι και οι κτηνοτρόφοι διαχειρίζονται οι ίδιοι τα υγρά λιβάδια» λέει με ενθουσιασμό η κ. Κουτσερή.
ΚΑΙ Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ…
Και όλα είναι αλυσίδα στη φύση. Ο ένας κρίκος δένεται με τον άλλο. Από τη στιγμή που τα υγρά λιβάδια άρχισαν να υπάρχουν, η ζωή και η ομορφιά της βρήκε και αυτή φωλιά να κουρνιάσει πάλι σ’ αυτά.
Η αύξηση σε κάποια είδη ψαριών άρχισε να γίνεται εμφανής. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα, όμως, της άγριας ομορφιάς που βρήκε καταφύγιο στο όραμα της Εταιρίας και στη συλλογική προσπάθεια ήταν οι… αργυροπελεκάνοι.
«Ο πληθυσμός τους έχει αυξηθεί δραματικά. Μέχρι τα μέσα του 2000 ανήκαν στα είδη που κινδύνευαν από εξαφάνιση. Σήμερα άλλαξαν κατηγορία και ενώ ακόμα θεωρούνται τρωτό είδος δεν κινδυνεύουν άμεσα να εξαφανιστούν. Το 1991 ήταν 200 ζευγάρια. Σήμερα ο πληθυσμός τους έχει φτάσει τα 1200 και αποτελεί το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού. Στην Πρέσπα ζει η μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων του κόσμου» λέει η κ. Κουτσερή.
Στην «πλάτη» αυτού του πελεκάνου, «ταξίδεψε» παγκοσμίως και η φήμη της δουλειάς που επιτελείται σε εκείνη τη γωνιά της Ελλάδας. Στην «πλάτη» αυτού του αργυροπελεκάνου ταξίδεψαν στις Πρέσπες και διεθνείς περιβαλλοντολογικές οργανώσεις, όπως η WWF, που σήμερα χρηματοδοτούν και στηρίζουν το έργο της Εταιρίας Προστασίας.
Αλλά δεν ήταν μόνο οι αργυροπελεκάνοι που «ζέσταναν» τις Πρέσπες με τα τιτιβίσματα των νεογνών τους. Ήταν και η χαλκόκοτα, ένα είδος υδρόβιου πτηνού το οποίο εξαρτάται άμεσα από τα υγρά λιβάδια γιατί τρέφεται μόνο σε περιοχές με ρηχά νερά. Η χαλκόκοτα μέχρι το 2007 ούτε που γύριζε να κοιτάξει τις Πρέσπες. Περνούσε απ’ εκεί κατά τη μετανάστευση αλλά είχε ρίξει «μαύρη» πέτρα στις Πρέσπες.
«Επέστρεψε στην περιοχή για να φωλιάσει μετά από 25 χρόνια. Αυτό θεωρούμε ότι είναι επιτυχία του προγράμματος καθώς επαναφέραμε ουσιαστικά τους χώρους διατροφής της» προσθέτει η κ. Κουτσερή.
ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ…
Για τη Μικρή Πρέσπα τα πράγματα έχουν πάρει το δρόμο τους και είναι πολύ καλός όπως ίσως διαπιστώνετε και εσείς από τα προλεγόμενα. Το καλύτερο, όμως, είναι ο εχθρός του καλού όπως είπε ο Μοντεσκιέ και η Εταιρία το ξέρει και δεν συνεχίζει να το επιδιώκει. «Πρόσφατα, ασκήσαμε πιέσεις στο υπουργείο για να γίνει μία μελέτη για στάγδην άρδευση, ώστε να μην παίρνει τόσο πολύ νερό το πότισμα των χωραφιών και επειδή το κάναμε όλοι μαζί πάλι τα καταφέραμε. Η μελέτη ξεκίνησε και θα δούμε πότε θα γίνει το έργο. Επίσης, προσπαθούμε όσα έχουμε μάθει να τα μεταφέρουμε και στο αλβανικό κομμάτι της Μικρής Πρέσπας, η οποία έχει παρόμοιο περιβάλλον.
Εκείνο το κομμάτι έχει αρχίσει να καταστρέφεται, λόγω διαφόρων παρεμβάσεων και προσπαθούμε μέσα από το Εθνικό Πάρκο της Αλβανίας να κάνουμε ένα πρόγραμμα για το πώς να διαχειριστούν και εκεί τον καλαμιώνα τους. Και θέλουμε στο μέλλον να υπάρχει ένα ενιαίο σχέδιο διαχείρισης για όλη τη λίμνη σε Ελλάδα, Αλβανία και πΓΔΜ. Προσπαθούμε ό,τι κάνουμε να παίρνει μία διασυνοριακή διάσταση, να ξεφεύγουμε από τα στενά όρια της χώρας μας και να το κάνουμε και στις τρεις χώρες» αναφέρει η κ. Κουτσερή.
Σήμερα η ΕΠΠ, που εδρεύει στα χωριά Άγιος Γερμανός και Λαιμός της Πρέσπας, είναι πλέον μία περιβαλλοντική οργάνωση με αναγνωρισμένο έργο και κύρος σε παγκόσμια κλίμακα. Την απαρτίζουν άνθρωποι με όραμα και στόχους. Το παρελθόν τους αποδεικνύει ότι αυτά τα λόγια δεν είναι κενά ουσίας.
Και το έργο τους είναι μία μοναδική ιστορία συνεργασίας με αποκλειστικό στόχο αυτό το οικοσύστημα που ανήκει σε τρεις χώρες και αποτελείται από δύο λίμνες που έχουν κοινό μέλλον, να παραμείνει ένας υγιής υγρότοπος όχι μόνο για χάρη του αργυροπελεκάνου και της χαλκόκοτας αλλά για χάρη όλων μας.
Και αν κάποια στιγμή βρεθείτε στην Ελλάδα -δεν λέω καλή η Σαντορίνη- μην ξεχάσετε ότι υπάρχει και η γοργόφτερη μαγική ομορφιά των Πρεσπών.
neoskosmos com
26/10/12